თავფარავნელი ჭაბუკი
სახეზე თუმცა არა ეტყობოდა რა, მაგრამ გაფაციცებული ათვალიერებდა გიორგა პაპა - თვალები გაელმებოდა თავფარავნელ ჭაბუკს, ტუჩზე უხილავი ჭიანჭველა გადასდიოდა. კარგად იცოდა ყოველივე გიორგა პაპამ - სიტყვებს დაეძებდა თავფარავნელი.
მშვენივრად სცნობდა თავის ჯილაგს ცრემლდადენილი ბერიკაცი: თავფარავნელსაც სიტყვა აწვალებდა - იმასაც სიტყვა სჭირდა! ახლა, გიორგა პაპას ფერხთით მჯდარი, უნებურად ფიქრებში კი წასულიყო, მაგრამ სიტყვასთან ჭიდილს მაინც მარტოობა უნდოდა, უმოწმოდ შებმა... ყბა-ტუჩზე მარწუხებივით თითებშემოჭდობილი, ოთახში თუ მინდვრად რომ დაიარებოდა, ბოლთას რომ სცემდა... სიტყვა - სანუკვარ ქალს ჰგავდა, იმასაც ჰქონდა თავისი თეძოები, აზრდილი მკერდი, ეჰ, თვალ-წარბი და მხრები ისეთი, მაგრამ ბრმასავით უნდა შეგეცნო - გახურებული ხელისგულების მთრთოლვარე შეხებით, სიტყვა - სანუკვარ ქალსა ჰგავდა და იმასთან ყოფნისას რა ჯანდაბის მოწმე უნდოდა, ვინ ტიალი, ოხერი - სიტყვასთან შეჭიდებულს, სიტყვაატანილს, არავისი დანახვა სურდა... მაგრამ ახლა, გიორგა პაპასთან ახლოს, სიტყვანანახი ბერიკაცის ფერხთით მიმჯდარს, ტუჩზე უხილავი რამ ჭიანჭველა გადასდიოდა... შორეულ ციაგს გაჰყურებდა გიორგა პაპა - ეთქვა, არ ეთქვა... გაემხილა თუ... აღარ იცოდა. თვალები გაფართოებოდა ჭაბუკს, სუნთქვაშეკრული, სიტყვას დაეძებდა... ეთქვა, არ ეთქვა... საღამო იდგა, გამაყუჩებელი, გამახევებელი... თავფარავნელს გასუსული ათვალიერებდა გიორგა პაპა - არ ეთქვა? ეთქვა?.. ჰეე, თავის ჯილაგს უთვალთვალებდა ცრემლდადენილი ბერიკაცი - მართლა კარგი ბიჭი კი ჩანდა... დინჯად, ხმადაბლა წამოიწყო ის თავისი შემზარავი ლექსი - შორიდან უვლიდა:
წარმავალია ნათელი,
სულ მოსაჩვენრად ბწყინდება.
ბინდისფერია სოფელი,
უფრო და უფრო ბინდდება...
ახლოს მიუტანა სახე, თვალებში ჩახედა. სევდანარევი გაკვირვებით აჰყურებდა თავფარავნელი, ჯერ კიდევ თავისას სანახევროდ ფიქრობდა. ჯიუტად განაგრძობდა ბერიკაცი:
რა არის ჩვენი სიცოცხლე -
ჩიტივით გაგვიფრინდება,
ჩვენს ნასახლარზე ოდესმე
ბალახი აბიბინდება...
ახლა დაკვირვებით უმზერდა თავფარავნელი ჭაბუკი, თავით-ფეხებამდე ათვალიერებდა. გიორგა პაპამ კი მხრებში ჩასჭიდა დიდი, დალაქული, ბებრული ხელები და ამაზრზენი ჩურჩულით უთხრა:
ვარდს ჭია შესჭამს, კაცის გულს
გამოხრავს დარდის იარა,
მოვა სიკვდილი უჩინო,
ერთ წამში აგვყრის იარაღს,
და უცებ ხმას აუწია, შეაჯანჯღარა კიდეც:
ჩვენ რას წავიღებთ იმქვეყნად!
...სხვას არა წაუღია რა...
ცრემლდადენილი, ეჭვით ჩააცქერდა, მაგრამ თვითონვე შეკრთა - თავფარავნელსაც უკიაფებდა თვალებში შუქი, მართალი სულიდან ამომავალი, და გიორგა პაპას ამაზრზენ ლექსს მაინცდამაინც არც დაუდარდიანებია - თავფარავნელს არაფრის წაღება არ უნდოდა იმქვეყნად, თავფარავნელს ამქვეყნად სიტყვის დატოვება სურდა მხოლოდ!
ეთქვა, უნდა ეთქვა! ისევ გახედა შორეულ ციაგს გიორგა პაპამ... ჩუმად იწვოდა სანთელი თეთრი... თვალმოჭუტული ბერიკაცი თავფარავნელის მიღმა - გვიან, სიბერეში დანახული შუქისაკენ იმზირებოდა და, ცრემლდადენილმა, ატირებულმა, სვენებ-სვენებით ასე თქვა:
ზღვის გაღმა... დიდი ველია,
ია დგას, ვარდი ჰფენია,
კოშკი დგას მარმარილოსი,
წვერი ცას მიუბჯენია,
და უცებ თვალებში ჯიუტად შეაცქერდა:
შიგა ზის ქალი ლამაზი,
თავის თმისაგან ბნელია...
- თავის თმისაგან ბნელია? - ერთიანად აიწურა თავფარავნელი.
გიორგა პაპამ კი ისევ გაიხედა იქითკენ, შოოორს, და ჯიუტად გაიმეორა:
- თავის თმისაგან ბნელია...
რაღაცას მიხვდა თავფარავნელი, ცალ მუხლს დაეყრდნო, გიორგა პაპას მზერას გააყოლა თვალი. წამოდგომა სცადა, მაგრამ სწორედ მაშინ დაინახა ის ნეტარი შუქი, ორსავ მუხლზე დაეცა... სიტყვის დედოფალი დაინახა თავფარავნელმა, წამსვე შეიცნო სიტყვის მსახურმა თავისი მბრძანებელი. ტანში ერთიანად დაზრინა, ჟრუანტელმა აიტანა თავფარავნელი ჭაბუკი, ერთბაშად მოხიბლული, გაოგნებული შესცქეროდა შორეულ ციაგს, იდგა, მუხლმოყრილი...
ზღვის გაღმა, კოშკში, ქალი ცხოვრობდა.
ზღვის გაღმა, კოშკში ცხოვრობდა ქალი...
დადიოდა სოფლად, დადიოდა.
ღამე ბაცდებოდა, დილა თენდებოდა, დღე ილეოდა, მუქდებოდა, იწრიტებოდა, დღე ღამდებოდა, იარებოდა თავფარავნელი, დაიარებოდა.
აი, რო მოწვიმდა, რო გადაიღებდა, და ქარი რო წამოუბერავდა და ფოთლებიდან მცირე, ერთ სულისშებერვა წვიმას რო აპკურებდა მიწას, იმასაც თავისი სახელი ერქვა... თავისი სიტყვა ჰქონდა ყოველივეს, ყველაფერს, ყველას... სოფლად დაიარებოდა შეყვარებული თავფარავნელი... კარგი იყო დილა, სისხამი, ცვრიანი, კარგი იყო შუადღე, გაჩირაღდნებული, მზიანი, კარგივე იყო საღამოს პირი, ძროხებაბღავლებული, იდუმალების მომასწავებელი და ვერფერი შეედრებოდა თავად საღამოს, უძრავს, გახევებულს, რადგან ზღვის გაღმა კოშკში, ქალი ცხოვრობდა, სიტყვის მბრძანებელი - დიდი დედოფალი. ტალღების შხუილი ესმოდა ნაპირთან მიმდგარ ჭაბუკს, პირველი ვარსკვლავის გამოჩენისთანავე ატივტივდებოდა შორეულ სარკმელში სუსტი სინათლე, ვერ იზიდავდა თავფარავნელს ვეება, ახტუნავებული, გიზგიზა კოცონი, შავი დედაბრის ხელით დანთებული, ციცქნა სანთლისკენ მიილტვოდა მხოლოდ. გაბრუებული შედიოდა ღამეულ ზღვაში, ყელამდე წყალში იდგა და იდგა, საოცნებო კოშკს მიჩერებული. იმ პირველ ქალზე შეყვარებულს, ყოველივე უყვარდა, რასაც კი თვალი მისწვდებოდა, რასაც გონება გაიაზრებდა, რადგან ყოველივე - სიტყვა იყო და სიტყვითვე ლამაზდებოდა, კუპრი თაფლდებოდა, თავნება ქარში ასავსავდებოდა გვიმრა, კისერწაწვდილი მამლებით ყიოდა განთიადი, რა არ ხდებოდა, რა არი იცვლებოდა და ყოველივეს თავი და თავი სიტყვის დედოფალი იყო - შორეული, საოცნებო ქალი, თავის თმისაგან ბნელი, თვით კი უცხო რამ შარავანდედი ადგა - სარკმელში აციაგებული შუქი.
შავი დედაბრისკენ ხომალდით მიემგზავრებოდნენ.
ცურვას სწავლობდა თავფარავნელი - მაღალი შუქისაკენ თვალაპყრობილი, ძალუმად იქნევდა მკლავებს, ტალღებს მიარღვევდა, ფეხებსა სცემდა გამუქებულ ზღვას, შხეფები ცვიოდა, ირგვლივ წყალი დუღდა, ცვალებად ზვირთებს ღონივრად მიაპობდა თავფარავნელი, იღლებოდა, მაინც ცურავდა, ხარბად ისუნთქავდა ჰაერს, მიცურავდა, წყალში თავჩარგული და, სუნთქვა რომ შეეკვროდა, წამით თავს მაღლა აიღებდა და იმ უზარმაზარი ლურჯი ჰაერიდან თავის მცირედ წილს მადიანად ჩაკბეჩდა, იღლებოდა თავფარავნელი, წვალობდა, მთვარის შუქზე აბზინებული, ფეხარეული გამოდიოდა ზღვიდან, ქვიან ნაპირზე მისავათებული დაეგდებოდა და მაინც ისევ კოშკისკენ მიცოცავდა ჯიუტი, მოუღლელი მზერა, ისევ ზღვაში შედიოდა თავფარავნელი, ფერდზე მიდებულ ლოდს ცალი ხელით ჩაბღაუჭებოდა და მხოლოდ მარჯვენათი ცურვის შეძლებას სწავლობდა, იცოდა - ცალ ხელზე დოლაბს რომ დააკრავდნენ.
შავი დედაბრისკენ ხომალდით მიემგზავრებოდნენ.
ცურვას სწავლობდა თავფარავნელი, ხმელეთზე რომ დაიარებოდა, იქაც ცურვასა სწავლობდა, სიტყვებს დაეძებდა, ისევ ის ჯიუტი, უხილავი ჭიანჭველები გადასდიოდნენ ტუჩზე, თითქოს თაფლი ეცხო და მართლაც, ფუტკრებთანა ჰქონდა საქმე - მაინც ფუტკრის კბენასა ჰგავდა გასახარელი, წამებით მიგნებული ჭეშმარიტი სიტყვა და ფუტკრის თაფლადვე, სქლად ედებოდა აჩურჩულებულ ბაგეს. „არავინა ჩანს, ორბო?“ - მსუნაგად კითხულობდა შავი დედაბერი, აკლაკნილ კოცონზე ნედლ ძვლებსა ჰყრიდა. განზე მოწყენით იმზირებოდა დედაბრის ჩიტი. „მოვა, წამოვა, აი ნახავ, ვიღაცა მართლა თუ არ წამოვა“, ჩუმად ბუტბუტებდა დედაბერი და გადმოკარკლულ თვალებს გამხმარი, დაგრეხილი ხელისგულებით იჩრდილებდა - მზე სადა ჰქონდა, მაინც... გიორგა პაპა კი, დაეჭვებული, თავფარავნელს უმზერდა და გულს იკეთებდა - ჰო, უნდა მეთქვა, მეთქვა, უნდა მეთქვა, ეგების შესწვდეს... სერზე ხანდახან ისევ ერთად ისხდნენ, თავფარავნელს შორეული კოშკისაკენ მიებჯინა შეყვარებული თვალები, გიორგა პაპა კი, დაღონებული, ბერიკაცი, სიტყვებს ხმადაბლა ღრნიდა:
ლექსო, ამოგთქომ, ოხერო,
თორე ეგება ვკვდებოდე...
ცურვას სწავლობდა თავფარავნელი. სადღაც, გადაკარგულში, სულ ფეხით დაეხეტებოდა, ლურჯა ცხენი გაუსუქდა, თვალში აკლდათ მოხდენილი ბიჭი გოგოებს, მალიმალ იცქირებოდნენ იმ დიდი, აბიბინებული ველისაკენ, ადრე თავფარავნელს უსაზომო, თავდავიწყებული ჭენება რომ უყვარდა:
თვალები ამოუღამდათ
სოფლის გოგოებს ცქერითა -
როს გამოჩნდება, ნეტარა,
თავფარავნელი ფრენითა...
და ერთხელ მართლაც დაინახეს, მაგრამ სხვაგვარი, გამოცვლილი - თავჩაქინდრული იჯდა უნაგირზე, დინჯად მიდიოდა ცხენი. აღვირისათვის ხელი გაეშვა, მკლავებჩამოყრილი, მოხრილი იჯდა ბიჭი. თებრონე გოგომ მანდილი შეისწორა, მიმოხედა და გულში ჩუმადა თქვა:
აქედანა და შენამდე
ვარდი მასხია ყელამდე...
ეფემია კი, გამწარებული, ეფემია კოჭლი, თავსაფრის ბოლოს გამალებული ღეჭავდა და, რომ ვეღარ მოითმინა, თავს რომ ვეღარ მოერია, იმ დინჯად მიმავალ ცხენს რწევით დაედევნა და იმის მოხდენილ, ფიქრებში ჩაფლულ პატრონს ასე მიაძახა:
სიკოჭლეზე რასა მწუნობ,
განა კურდღელს მადევნებო,
შვილებსაც კარგად გაგიზრდი,
ერთს არ დაგიზიანებო,
საფეიქროს ჩავუჯდები,
მაქოს გავუძლიერებო.
გაკვირვებით მიხედა თავფარავნელმა, უცებ ვერ იცნო, სხვაზე ფიქრობდა, ეეჰ, სულ სხვაზე, სხვისა დარდი ჰქონდა, იმას კი, ეფემიას, ცალი ხელი ლურჯას გავაზე დაედო, და გავეშებული იძახდა:
ჩოხა-მერდინებს მოგიქსოვ,
ფულებს ჩაგიჩხრიალებო,
ჯამ-ჭურჭელს კარგად დაგირეცხ,
თაროს დაგიკრიალებო,
ჰეე, თავფარავნელს სულ ჯარ-ჭურჭლის დარდი არა ჰქონდა?!
ახალოხს კარგს შეგიკერავ,
ღილებს დაგიწკრიალებო,
პურსაც მალე გამოგიცხობ,
ჯერს არ დაგიგვიანებო,
შვილებსაც თორმეტს დაგიზრდი,
ერთს არ დაგიზიანებო,
და უცებ შერცხვა, მოტყდა ეფემია და, თავდახრილმა, როგორც დაიწყო, ისევე დაამთავრა:
სიკოჭლეზე რასა მწუნობ,
განა კურდღელს მადევნებო...
ალერსიანად, თანაგრძნობით დასცქეროდა თავფარავნელი - რა ექნა, ძაან კი ეცოდებოდა, მაგრამ სხვა უყვარდა, სულ სხვა ქალი - შორეული, თავის თმისაგან ბნელი, და შარავანდედიანი... სიბრარულით აევსო თვალები თავჩაქინდრული ეფემიას დანახვაზე, გული დაეწვა; ვეღარ მოითმინა და დეზები ფერდებში ჩაასო ცხენს. ლურჯასაც სხვა რა უნდოდა, წამსვე ყალყზე შედგა, წამითვე გახევდა, მერე ისკუპა და მაშინვე ჭენებით გავარდა ველზე. ნაცნობმა ნიავმა აუწეწა გრუზა ქოჩორი თავფარავნელს, ნაცნობი ქარი აუსივლდა ყურებში, ნაცნობმა გრიგალმა თვალი მოაჭუტინა. ძველმა სიხარულმა დაუარა და გააბრუა - ამა ქვეყნისამ; ამა სოფლის მადლსა გრძნობდა თავფარავნელი - წინ ბალახოვანი ველი იყო, გაუთიბავი, მაღლა ცა იყო, ცაზედ მაღალი, და ზურგზე შეყვარებული გოგოების ცხელ-ცხელ თვალებსა გრძნობდა, გამხნევდა, გათამამდა ბიჭი... ჩამოქვეითდა, ფეხდაფეხ მიჰყვა გაოფლილ, მზეზე ალაპლაპებულ ლურჯას, დაღლილი, ბორცვზე შეფენილ სოფელს გაჰყურებდა, კარგი ეცვა და კარგი ეხურა, ზაფხული იდგა, და ამა სოფლის მადლით გახარებული, ცას და ქვეყანას მადლობას უძღვნიდა:
შენ, ჩემო დიდო იმედო,
სახლო, ნაგებო კირითა,
ტყეში მოჭრილო ისარო,
ქალაქს ნაღებო ინითა:
ცისფერო მოვის პერანგო,
შვიდგან შეკრულო ღილითა,
ცავ, წმინა ვარსკვლავიანო,
მზევ, დაფენილო დილითა,
უკვდავებისა წყაროო,
ნადენო ოქროს მილითა,
თქვენთანამც ყოფნით გამაძღო,
სიფხიზლითა და ლხინითა.
კოპწია, ჭრელაჭრულა ხმები მოისმოდა - სოფლის შუაგულში ბუზიკას უკრავდნენ. იქითკენ გაეშურა, თავისი ტოლებისაკენ, წრედ შეკრულიყვნენ გოგო-ბიჭები, მხიარულად მღეროდნენ, ბუზიკასა და ტაშისცემას აყოლილნი:
ცანგალა და გოგონაო,
დაგალალე ცანგალა,
გოგონა ქალაქს წავიდა,
ყურძენი მოიტანა.
მორცხვად მიმდგარიყო წრეში თებრონე, პირი განზე ექცია, ის ავყია მოვისპერანგიანი კი საცეკვაოდ უხმობდა, მკლავებგაშლილი, დროდადრო ჩაბუქნავდა კიდეც, ერთი-ორჯერ წრეს შემოუარა; აჭარხლებულ თებრონეს აქეზებდნენ, ერთმა დედაკაცმა ისიც კი უთხრა:
- სირცხვილია, ქა...
მაგრამ თებრონე თავისაზე იდგა, და თავფარავნელმა ვიღაცას მხარზე ხელისგულები დაჰკრა და ისე გადახტა წრეში. ლაღად აათამაშა წვივები, მხრები გაშალა, მერე ღრმა თაყვანი სცა და თებრონე გოგოც მაშინვე წრის შუაგულში გამოფარფატდა, ნაზად აიქნია გრილი მკლავები და ტაშმაც იმატა:
ცანგალა და გოგონაო,
დაგალალე ცანგალა,
მე ყურძენი არ მაჭამა
საყდარში შეიტანაო,
ცანგალა და გოგონაო,
დაგალალე ცანგალა...
იმ მოვისპერანგას კი გული მაინცდამაინც არ დასწყვეტია. წრიდან გავიდა, განზე მიმდგარ, გათხოვილ ქალებს მიუახლოვდა, ერთ-ერთს წამოეპარა, მიმოიხედა და შიგ ყურში უთხრა:
ქალაუ, შენ რო ქმარი გყავ
მე ხისას გავთლი ისთასა...
ლაღად ცეკვავდა თავფარავნელი, აღარაფერი ახსოვდა, სიხარულის გარდა, და, ამ მადისამშლელ სიხარულს ატანილი, ცეკვავდა და ცეკვავდა, ცასა სწვდებოდა ტაში:
ეს ბიჭი კარგად თამაშობს,
ფეხის ფრჩხილებზე დგებაო,
ამან რომ ფეხი იტკინოს,
ნეტა ვის დაბრალდებაო,
ცანგალა და გოგონაო,
დაგალალე ცანგალა!
თვალებდახუჭული უკრავდა ბუზიკას ეფემია, ცრემლებს ყლაპავდა... თუკი სადმე ბიჭი იყო, ყველა თებრონეს შესცქეროდა, ყოველ გოგოს კი თავფარავნელზედ ეჭირა თვალი:
ცანგალა და გოგონაო,
დაგალალე ცანგალა...
და თავფარავნელი სწრაფად შემობრუნდა, ხელებგაშლილი, ანაზდად გახევდა: სერზე იდგა გიორგა პაპა, წარბებშეკრული, მისკენ იცქირებოდა. დაიბნა, მკლავები ჩამოეყარა, დაკვრის ხმაც პატარა ხნით შეწყდა, რადგან თვალცრემლიანმა ეფემიამ სხვას გადაულოცა ბუზიკა, და მაშინვე ისევ წინ აეყუდა თებრონე გოგოს მოვისპერანგა, და სხვას რომ არ გაეგო, ხმადაბლა, სასწრაფოდ მიაჩურჩულა:
კარგო, მოგივალ წყალზედა,
გაკოცებ ორსავ თვალზედა,
კოხტა გოგო, გენაცვალე, ხევ-ხევ თებრონეო...
მძიმედ უახლოვდებოდა გიორგა პაპას შეცბუნებული თავფარავნელი, მკაცრად შესცქეროდა ბრგე, ზორბა ბერიკაცი, ცალი თვალიდან ცრემლი სდიოდა... კუშტად დააცქერდა თავფარავნელ ჭაბუკს, და ბუზიკის ჭყვიტინი რომ დაეფარა, ხმამაღლა უთხრა:
წუთისოფელი რა არი,
აგორებული ქვა არი,
რაწამს კი დავიბადებით,
იქვე საფლავი მზა არი...
და მაინც, მაინც ანუგეშა:
საცა სოფელში მიხვიდე,
სუყველგან ორი გზა არი.
გული მოეცა თავფარავნელ ჭაბუკს, კრძალვით ახედა:
- რომელი და რომელი, გიორგა პაპა...
იმან კი ყავისფრად დალაქული ხელი გოგო-ბიჭებისაკენ, აჭყვირებული ბუზიკისაკენ გაიშვირა და უთხრა:
- ერთი ესა...
სუთქვა შეეკრა თავფარავნელს, აფორიაქდა:
- და მეორე... მეორე, გიორგა პაპავ?
- მეორე?
შორს იყურებოდა თვალმოჭუტული ბერიკაცი, საღამოვდებოდა:
ზღვის გაღმა დიდი ველია,
ია დგას, ვარდი ჰფენია,
კოშკი დგას მარმარილოსი,
წვერი ცას მიუბჯენია,
და თავფარავნელმა სიტყვა წაართვა:
შიგა ზის... ქალი ლამაზი...
თავის თმისაგან ბნელია!
და ისე ცხადად, ისე აშკარად გაარჩია ის, ვინც უყვარდა...
ღალატსა ჰგავდა ცხენის ჭენება, ცეკვა-თამაში, ამქვეყნიური სიკეთით თრობა და შეცბუნებული, თავდახრილი იდგა შორეული კოშკის წინაშე... მაგრამ მერე, ტუჩზე ისევ რომ დაესივნენ უხილავი ჭიანჭველები, ყელში გორგალიი მოებჯინა, და ენისწვერზე ფუტკრის სუსხიანი კბენა რომ იგრძნო, იმასაც მიხვდა, რომ უკანასკნელი იყო მისი ღალატი, ნაცნობმა ჟრუანტელმა დაუარა თავით-ფეხამდე, შორეული კოშკისაკენ გაიშვირა ხელები და, თვალდახუჭულმა, თქვა:
არ მოგეშვები, გენაცა,
სანამ არ მომკლავ, სანამდე,
ეგ შენი ფირუზის დანა
გულში რომ დამკრა ტარამდე...ზღვის გაღმა, კოშკში, ქალი ცხოვრობდა,
ზღვის გაღმა, კოშკში ცხოვრობდა ქალი...