1. ფშაური ლექსებია.
2. „Библиотека для чтения“, 1838 წ., გვერდი 151-178. წერილი: „Некоторые сомнения касательно истории Грузии“.
3. იხ. მისი „История Моисея Хоренского“, 1858 წ., გვ. 340-344.
4. იხ. მისი „Обозрение Армении“, 1859 წ., გვ. 21-27.
5. იხ. „Кавказская Старина“, 1872 წ., №1, გვ. 20.
6. იხ. დ. ბაქრაძე: „Археологическое путешествие по Гурии и Аджарии“, გვ. 41.
7. იხ. დ. ბაქრაძე: „პროფესორი პატკანოვი და ქართული ისტორიული წყაროები“.
8. ფრჩხილებში ჩასმული დ. ბაქრაძის სიტყვებია.
9. S. Mart. Mem. sur I'Arm. II, p. 190. W. S. Mart. Recherches sur les populat. du Caucase, p. 78-79; Dubois de Montp. Voyage autout du Caucase, I, p. 62-63.
10. Lenglios: Essai de classification de suites monetares de la Oergie, 1860 წ., გვ. 3-10.
11. იხ. დ. ბაქრაძე: „Археологическое путешествие по Гурии и Аджарии“, გვ. XIV.
12. იხ. ლენორმანი: ასსირიოლოგიური წერილები, სერია პირველი, წერილი მეორე.
13. იხ. „Братская помощь Армнянам“ გვ. 189-190.
14. იხ. „Петербургские Ведомости“-ს 1899 წ. №33.
15. იხ. „Братская помощь Армнянам“, გვ. 562.
16. იქავე: გვ. 568.
17. პირველი სადგური ფოსტისა ვლადიკავკაზიდამ ჩვენკენ.
18. განსვენებული ლაზარევი ჯერ მაშინ არ ყოფილა მიწვეული ყარსში საომრად.
19. იხ. „Temps“-ი, 1877 წ., ივლისის 20.
20. იხ. კუჩაევის წერილი.
21. ბოდენშტეტი: „კავკასიის ერნი“, მიუნხენი 1847 წ., ფრანგულად თარგმნილი, გვ. 202 და 302 თ.
22. იხ. მინასის მოხსენება 1722 წ. დეკემბრის 9-სა.
23. იხ. წერილი მინას პერვაზიანისი 1722 წ. დეკემბრის 12-ს დღესა.
24. იხ. ცაგარელი: „Грамоты и другие исторические документы XVIII стол., относящиеся к Грузии“. т. I, გვერდი 180, 247, 249 და სხვანი.
25. იქავ, გვერდი 484.
26. აი სიტყვა-სიტყვით ნათქვამი ბ-ნ ეზოვისა: „Таким образом, Ираклий предлагал русскому двору то, что, по праву, принадлежало не ему, предлагал верховную власть над Грузией, которую de fakto не в силах был удержать и за это просил царское достойнство, которого не имел в Персии“ (?) იხ. „сношения Петра Великого с Армянским народом“, გვერდი XCII.
27. იხილ. „Сношения Петра Великого с Армянским народом“, გვ. XCIII, XCIV, XCV და სხვანი.
28. იხ. ეზოვის წიგნი: „Сношения Петра Великого с Армянским народом“, გვ. CVI.
29. იხ. Акты Т. I, გვ. 417-418, №562.
30. იხ. „მოამბე“, 1899 წ., №1, გვ. 58 და 59. ხაზგასმული „მოამბისა“.
31. იხ. Петербургские Ведомости 1899 წ., №33.
32. იხ. ლენორმანი: ასსირიოლოგიური წერილები, სერია პირველი, წერილი მეორე, გვ. 124-129.
33. იხ. Древности Восточные, т. I, წერილი ბ-ნ ნიკოლსკისა, გვ. 389.
34. აშკარაა, აქ ლენორმანს სახეში ჰყავს თუშ-ფშავ-ხევსურნი, სვანნი, მეგრელნი, ლაზნი, რადგანაც ყველა ესენი ქართვლის ნათესაობისანი არიან. ამას იმ საბუთით ვამბობთ, რომ ამავ წერილში იგი ამტკიცებს, რომ ურარტის ერნი სულ ერთისა და იმავე ნათესაობისანი, ერთისა და იმავე მოდგმისანი იყვნენო, და რადგანაც მათ შორის ქართველებს პირდაპირ იხსენიებს, სჩანს, აქ ჰგულისხმობს იმ ეხლანდელ ხალხს კავკასიისას, რომელნიც ქართველ ნათესაობას ეკუთვნიან და არა სხვა მილეთისას, ნამეტნავად სომხებისას, რომელთანაც ურარტელებს არავითარი ნათესაობ არა აქვთო.
35. გავიხსენოთ, რომ აქ ურარტელების მიერ გამოჭრილ ლურსმულ წარწერებზედ ჰლაპარაკობს ლენორმანი.
36. იხ. „ივერია“, 1890 წ. № 36.
37. იხ. მასპერო: ძველი ისტორია აღმოსავლეთის ერთა, გვ. 431, გამოცემა მე-4.
38. იქავ. გვ. 136.
39. იხ. Древности Восточные, т. I, გვერდი 377, წერილი ნიკოლსკისა.
40. აი სიტყვა-სიტყვით ნათქვამი ნიკოლსკისა: „До сего времени не удалось еще найти той родственной семьи, какой можно было-бы отнести этот язык (язык ванских надписей); он преставляет нечто совершенно изолированное. Некоторые одиночные явления, сходные с грузинским языком, еще не дают права к установлению родственной связи, хотя возможность этого рпдства признается почти всеми исследователями этих надписей. К сожалению, сравнительное изучение кавказских языков и особенно грузинского не совершенно, во всяком случае только от грузинологов-лингвистов мы можем ожидать более решительного ответа на этот вопрос“. იხ. Древности Восточные, т. I, გვერდი 377, წერილი ბ-ნ ნიკოლსკისა.
41. აი სიტყვა-სიტყვით ნათქვამი ნიკოლსკისა: „Страна урарту, по ассирийским и вавилонским источникам, была частью более обширного целого, которое называется в них странам Наирии...“„В науке пока не установлено твердого понятия и точного наименования этих народностей, но по примеру Ленормана и Гоммеля, можно было бы их назвать Алародийцами...“ „Если к ней (рассе Алародийцев) не принадлежат нынешние грузины, то ее следует считать совершенно исчезнувшей из среды нынешних обитателей Малой Азии и Закавказья“. იხ. Древности Восточные, т. I, გვერდი 389, წერილი ბ-ნ ნიკოლსკისა.
42. იხ. Древности Восточные, т. I, გვერდი 389, წერილი ბ-ნ ნიკოლსკისა.
43. იქავ, გვ. 387.
44. იქავ, გვ. 389.
რომ კაპადოკიაში ოდესღაც მართლა ქართველები მკვიდრებულან და ეს ქვეყანა ჰკუთვნებიათ, ამას იგი გარემოებაც ამტკიცებს, რომ დღესაც იმ ადგილებს, მდინარეებს და მთებს, საცა კაპადოკია იყო, ქართული სახელები შერჩენიათ. ამისი უტყური მაგალითები მოჰყავს განსვენებულს ჩუბინოვს, კიპერტის, ვივიენ სენ-მარტენის, ტესიეს, ჰაჯ იხოლმას, მუსლიმანთა მწერალ-გეოგრაფის მოწშობით. მაგალითები, თიანეთი, ჩხორუმი, დაბა მდებარე მახლობელ ამასიის ქალაქისა, სტრაბონის სამშობლოსი, როგორც ქვევით ვნახავთ: თავია, დაბა კიშერის ქალაქის მახლობელი ჩრდილოეთით; მუჟური ამქალაქისსამხრეთით; თამარმე კესარიის ქალაქის ახლოს; ორგუბე იქავ, კესარიას ახლო; სარმურსახლი, იქვე; ჭიჭაკის-მთა, კიშერის ქალაქის ახლო; ერჯიში-მთა კილიკიაში; თეჯირის-მთა, სივას ქალაქის ახლო; აცმურის-მთა, მილიტენის ქალაქის ახლო; გაცურის-მთა მურაშინის ქალაქის ახლო; ჭილობის-მთა, ჩხატალი, ორთაყვის-მთა, ნიღდის ქალაქის ახლო; ფარხალი და დედა-მთა, საროს მდინარეს ახლო; ქუთაია, გომიში, ჭალა, ტაზის-კარი (ტაშის-კარი), თავშანი, ენგური, კარი-ბაზარი, ქიზიყი ქალაქია მარმარილოს ზღვისპირზე, ონი შავის-ზღვისპირზე, ნაჭილობევის მთა, ჟომურა (ჟამურა), ქაჯთ -კარი, ნებიანი, ქურდბელი, თავშავის-მთა, ატენი, გემრიელი-წყალი, რუკაზე გარყვნილად სწერია, - გერმიელ-ჩაი, თეძამი. ბალხარიის მთები, რომლებიც მდებარეობენ პონტოსა და საქართველოს საზღვრებზე, დღესაც „გურჯი ბოღაზად“ (საქართველოს ყელად) იწოდებინ თურმე.
თვით ქსენოფონტე, ჩუბინოვის სიტყვით, მოგვითხრობს, რომ ტრაპიზონი ბერძნების აშენებული ქალაქია კოლხიდელების ქვეყანაშიო. სახელგათქმული სტრაბონიც მოწმად მოჰყავს, რომ კაპადოკია ერთის ნათესავის ერის სამკვიდრო ადგილი ყოფილა, თითონ სტრაბონიც ამასიის ქალაქიდამ იყო და დედა ჭანი ჰყვანდა და ამიტომაც მის მოწმობა დასაჯერიაო, ვითარცა კაცისა, იმ ადგილებში დაბადებულისაო. განსვენებული ჩუბინოვი ამ სტრაბონის ამბავს სტრაბონისავე წიგნით ამტკიცებს.
ამავე ავტორს ის ჭკუას ახლო და ადვილად სარწმუნო საზრისიც მოჰყავს, რომელიც გვანიშნებს, რომ კაპადოკიაში ქართველნი ყოფილან მკვიდრ-მოსახლენი. წმინდა მამანი - იოანნე ზედაზნელი და მისნი თორმეტ მოწაფენი, რომელნიც მოვიდნენ საქართველოში ქრისტიანობის დანერგვისა და გამტკიცებისათვის, კაპადოკიელნი ქართველები იყვნენო. თუ ქართული არა სცოდნოდათ, ძნელი საფიქრებელია იმედი ჰქონოდათ უენოდ გაერიგებინათ რამ და მოემოწაფებინათ ერიო. მართალია, ეს წმიდა მამანი სირიელებად ხსენებულნი არიან, მაგრამ ძველნი მწერალნი კაპადოკიელთა ჰრაცხდნენ სირიელებად, ან მესოპოტამიელებადო [ტესიე: მცირე აზია, გვ. 500] თვით წმინდა გიორგი კაპადოკიელი იყოო და ამის გამო მთელს საქართველოში თაყვანცემულიო. წმინდა გიორგის ნათესავი იყო მოციქულთ-სწორი წმინდა ნინო, აგრედვე კაპადოკიელი, მაშასადამე მცოდნე ქართულის ენისა, უამისოდ არ შეეძლო ქადაგება ქრისტეს სარწმუნოებისა და მოქცევა ქართველთაო. (ვისაც ჰსურს უფრო მეტი საბუთები ყოველ ზემოხსენებულისა იხილეთ წერილი დ. ჩუბინოვისა: „ეთნოგრაფიული განხილვა ძველთა და ახალთა კაპადოკიისა, ან ჭანეთის მკვიდრთა მოსახლეთა“.ივერია, 1877 წ. №№ 14, 15, 16 და 17. ეს წერილი რუსულადაც იყო დაბეჭდილი და ერთს პეტერბურგის სწავლულთა კრებულში წაკითხული თვით ავტორისაგან).
45. იხ. მასპერო: ძველი ისტორია აღმოსავლეთის ერთა, რუს. თარგმნილი გვ. 178-179.
46. იხ. რ. ანდერსონი: ისტორია აღმოსავლეთის გარდასულის ცივილიზაციებისა, რუს. ინგლისურიდამ თარგმნილი, გვ. 66.
47. იქავ, გვ. 62, 63.
48. ბ-ნი ნიკოლსკი: Древности Восточные, т. I, გვ. 378, 381.
49. აი სიტყვა-სიტყვით ბ-ნ ნიკოლსკისა: „Такую настойчивость можно объяснить только ошибочным мнением о характере и происхождении надписей и понятным со стороны армянских ученых увлечением мыслью - найти древнюю столицу Армении“ (იხილე Древности Восточные, т. I, გვ. 380).
50. აი სიტყვა-სიტყვით ბ-ნ ნიკოლსკისა: „Снимок с неё (ზახალუსის წარწერა). помещенный в „Арарате“; представляет текст в таком изуродованном виде, что знаки даже почти не напоминают знаки Ванскаго письма. Можно догадываться, что снимавший надпись намеренно хотел придать знакам сходство по форме с знаками персидских Ахеменидов, воображая, что она одинакова или родственнаго происхождения“ (იქავ, გვ. 380).
51. იხ. „Братская помощь Армнянам“, გვ. 358.
52. რარიგადა ჰგავს ერთმანეთს სახელი ქალდები და ქართლები!
53. იხ. „Братская помощь Армнянам“, გვ. 361. აი სიტყვითი-სიტყვა ბ-ნ ანუჩინისა: „Таким образом армянам удалось лишь после долгой и упорной борьбы с племенем Урарту или Понийскими халдами, - племенем, язык котораго еще не выяснен, но есть некоторые основания предполагать в них прародичеи Картвелскаго или грузинскаго племени“.
54. აი სიტყვითი-სიტყვა ბ-ნ გოლმსტრემისა: „Чтобы найти истину в этом (армянском) вопросе не „заправленную“, неподкрашенную политиками... нужно обратить свои взоры к седой древности, к археологам, к ученым путешесвенникам “... იხ. „Петербургские Ведомости“, 1899 წ., №33, ფელეტონი: „И Камни возопиют“!
55. აი სიტყვა-სიტყვით ბ-ნის გოლმსტრემის ნათქვამი: „ Этот народ (Армянский) в течении многих веков доказал непоколебимую преданность христианским православным (კურსივი ჩვენია) заветам“. იხ. მისი ფელეტონი: „И Камни возопиют“, „Петербургские Ведомости“., 1899 წ., № 33.